عزت ملا ابراهیمی؛ مونا نادعلی
چکیده
علم نشانه‌شناسی عنوان کلی است که علوم بسیاری را در برمی‌گیرد. این علم نخستین بار توسط فردینان دو سوسور مطرح شد. خاستگاه اولیۀ نشانه‌شناسی، زبان‌شناسی است. نظریۀ نشانه‌شناسی ریفاتر، نظریه‌ای است ...
بیشتر
علم نشانه‌شناسی عنوان کلی است که علوم بسیاری را در برمی‌گیرد. این علم نخستین بار توسط فردینان دو سوسور مطرح شد. خاستگاه اولیۀ نشانه‌شناسی، زبان‌شناسی است. نظریۀ نشانه‌شناسی ریفاتر، نظریه‌ای است که شعر را در دو سطح خوانش اکتشافی و خوانش پس‌کنشانه تحلیل می‌کند. خوانش اکتشافی با تکیه بر خوانش زبانی معنای ظاهری متن را معلوم می‌سازد و رویکرد خطی دارد؛ اما خوانش پس‌کنشانه با کمک توانش زبانی معنای ضمنی متن را آشکار می‌کند و بدون رعایت ترتیب بررسی و تحلیل می‌شود. این نظریه در حوزۀ ساختارگرایی قرار می‌گیرد؛ بنابراین به ساختار شعر اهمیت بسیاری می‌دهد. انباشت، منظومۀ توصیفی، هیپوگرام و ماتریس ساختاری همگی مواردی هستند که در تحلیل شعر به خوانشگر کمک می‌کند تا در نهایت خاستگاه شعر یعنی مفهوم اصلی آن به‌دست آید. این نظریه از نظریه‌های خواننده‌محور سدۀ بیستم اروپاست که در تحلیل متون منظوم معاصر بسیار تاثیرگذار است. از این رو، در این مقاله، نخست مولفه‌‌‌‌های نظریۀ ریفاتر تبیین و سپس با توجه به آن‌ها قصیدۀ «غریب الغرباء» از معروف عبدالمجید، تحلیل و بررسی شده است. گفتنی است که این شاعر معاصر مصری نخست اهل سنت و پیرو مذهب شافعی بود و بعدها به مکتب تشیّع گرایش پیدا کرد و از محبان خاندان عصمت و طهارت گردید. وی با اعتقاد قلبی و مطالعات گسترده‌ای که پیرامون اصول عقاید شیعه داشت، آن را برگزید. او می‌گفت از آن پس بر اثر تلاش و مجاهدت به دین و عقیدۀ کاملی دست یافته است. لذا می‌تواند در زندگی از قلبی آرام و خاطری آسوده بهره‌مند گردد. از یافته‌های پژوهش برمی‌آید که به برکت تشرف معروف عبدالحمید به ساحت قدسی امام رضا (ع) و به یُمن وجود پربرکت این امام رئوف بود که مسیر توبه، امید و رستگاری برای او فراهم گردید. در نتیجه شاعر در این سروده به تبیین فرهنگ رضوی پرداخته و از جود، بخشش، کرم و سخاوت این امام همام پرده برداشته است.
